Zaduszki — skąd wzięło się święto zmarłych i kiedy obchodzimy je w Polsce?

Skąd wywodzi się Dzień Zaduszny?

Dzień Zaduszny wywodzi się od praktyk pobożnościowych wcześnośredniowiecznych mnichów, a konkretnie ich specjalnych nabożeństw odprawianych corocznie w różnych klasztorach za zmarłych współbraci. Według historycznych źródeł mszy i modlitwy w intencji zakonników, którzy odeszli ze świata ziemskiego zalecał już w VII wieku Izydor z Sewilli. Z czasem zwyczaj ten zaczęto stosować wobec wszystkich chrześcijan.

W związku z tym ustanowiono obowiązkowy dzień modlitw za wiernych zmarłych przypadający na 2 listopada. Bardzo szybko rozpowszechniło się to w innych zakonach. W XII wieku tradycja obowiązywała nawet wśród polskich cystersów.

W 1311 roku decyzją Stolicy Apostolskiej wprowadzono Dzień Zaduszny do kalendarza i liturgii rzymskiej, co spowodowało rozpowszechnienie święta i przypisanie go do Kościoła katolickiego. Pierwsze wzmianki o obchodach w Polsce pochodzą z początku XIV wieku z diecezji wrocławskiej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna.

Zaduszki w Polsce — geneza Święta Zmarłych

Mimo że Zaduszki to aktualnie w pełni kościelne święto, to jego geneza jest powiązana mocno z przedchrześcijańskim zwyczajem pradawnych Słowian zachodnich, Germanów i Celtyków. Obchody nawiązują do żałobnych uroczystości pogańskich i obrzędów starosłowiańskich ludów. Tradycja sięga nawet tysiąca lat wstecz, ale dopiero w XIII wieku uznano ją ważną dla wszystkich Chrześcijan.

Dzień Zaduszny w dużej mierze pochodzi od Dziadów — obrzędu związanego z przywoływaniem zmarłych znanego wszystkim z dramatu Adama Mickiewicza. Odbywał się tzw. Nocą Zaduszkową, czyli w nocy z 31 października na 1 listopada. Jednocześnie stanowił przygotowanie do obchodów Święta Zmarłych, które zwykle miały miejsce 2 listopada w zależności od fazy księżyca. Podczas ceremonii nawiązywano kontakt z duchami przodków, którzy według wierzeń w ten czas wracali do domu.

Według tradycji należało przygotować dary w postaci różnego rodzaju potraw, kaszy czy miodu, aby dusze zmarłych mogły się nasycić i osiągnąć spokój w zaświatach. Przez cały rok do ogniska składano chrust, aby w ten dzień rozpalić ognisko i tym samym rozświetlić drogę do domu. Jednocześnie miało to uniemożliwić wyjście na świat upiorom, głównie zmarłych tragiczną śmiercią oraz samobójców.

W dzisiejszych czasach zamiast tego wszyscy odwiedzają w Święto Zmarłych cmentarz, gdzie symbolicznie palone są znicze na nagrobkach. Strojone są także zielonymi gałązkami, kwiatami i innymi dekoracjami. Poza tym każdy może wziąć udział w procesji lub skorzystać z nabożeństw w kościołach zwanych wspominkami. Wypisuje się wtedy na kartkach imiona zmarłych bliskich, aby odmówiono za nich modlitwę podczas mszy.

Canva

Tradycje związane ze Świętem Zmarłych

Dzień Zaduszny obchodzony 2 listopada to dzień modlitw za dusze zmarłych, które są w czyśćcu. Nawiązuje do ludowych zwyczajów, kiedy odprawiano w tym celu specjalne obrzędy. Wierzono bowiem, że wiernych zmarłych czeka Niebo, jednak najpierw muszą odpokutować za grzechy popełnione w trakcie ziemskiego życia.

Nie bez powodu Zaduszki poświęcone dla zmarłych chrześcijan odbywają się w tym okresie. Ma to wymiar symboliczny, gdyż listopad kończy jesienny okres zbiorów. Wtedy też przyroda umiera, aby na wiosnę dokonać odrodzenia. Nawiązuje to do przemijania i nieustannej transformacji.

W Polsce jedną z najpopularniejszych tradycji jest odwiedzanie cmentarzy, aby przyozdobić groby bliskich kwiatami i palonymi zniczami. To ostatnie ma związek z przedchrześcijańskim zwyczajem rozpalania ognisk na mogiłach i rozstrojach dróg. Wierzono bowiem, że płomienie ogrzewają dusze błąkające się po ziemi, dzięki czemu mają one zapewniać ochronę przed złymi mocami.

W województwie podkarpackim jednym ze zwyczajów było otwieranie drzwi i okien w domach podczas wieczerzy, aby dusze przodków mogły swobodnie wejść do środka. Co więcej, zakazano wykonywania niektórych czynności, takich jak kiszenie kapusty, wylewanie wody czy uderzenie w stół, gdyż miało to zakłócać ich spokój.

Na początku XX wieku wprowadzono też zwyczaj obdarowywania chlebkami i jedzeniem dziadów, czyli żebraków przed cmentarzami i kościołami w zamian modlitwę w intencji zmarłych. Panowało przekonanie, że w ich wykonaniu jest to skuteczniejsze. W późniejszym czasie zamieniono dary na datki pieniężne. W niektórych regionach organizowano nawet tzw. dziadowskie bale, podczas których zapraszano żebraków na wielką ucztę.

Canva

Zaduszki 2021 - kiedy obchodzimy w Polsce i czy będzie to wolny dzień?

Wiele osób zastanawia się, czy Zaduszki są wolne od szkoły i pracy. Jak każdego roku święto to wypada 2 listopada. W tym roku jest to wtorek. W Polsce ustawowo jedynie 1 listopada w Dzień Wszystkich Świętych przewidziano przerwę od obowiązków. Oznacza to, że wszystkie sklepy, galerie handlowe, urzędy i wszelkiego rodzaju placówki usługowe powinny być standardowo otwarte. Wyjątek stanowi sytuacja, w której Dzień Zaduszny wypada w niedzielę. Najszybciej nastąpi to jednak w 2025 roku.

Jazzowe Zaduszki — muzyczny hołd z okazji Święta Zmarłych

Jednym z ciekawych wydarzeń organizowanych z okazji Święta Zmarłych są Zaduszki Jazzowe. To cykl koncertów odbywających się w zadusznym okresie w różnych regionach Polski. Najstarszy z nich ma miejsce w Krakowie i związany jest z półwieczną tradycją. Poza tym organizują je również inne miasta, takie jak:

Siedlce (1957 r.),

Bydgoszcz (1961 r.),

Sokołów Podlaski (1979 r.),

Opole (1994 r.),

Gdynia i Gdańsk (1998 r.)

Poznań (2002 r.),

Wrocław,

Ełk,

Lublin,

Rzeszów,

Węgorzewo.

Co ciekawe, tradycja dotarła również za granicę. Od 2006 roku w Toronto grają znani polscy i kanadyjscy jazzmani. Wydarzenie zainicjowała polsko-kanadyjska wokalistka i kompozytorka Ola Turkiewicz.

Zaduszki — cytaty związane z przemijaniem

Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą

– Jan Twardowski

Zadziwiające jak osądzamy bliskich, nie zdając sobie sprawy z podłości naszego lekceważenia, dopóki ich nam nie zabraknie, dopóki nie zabiorą ich nam. Zabierają, bo nigdy do nas nie należeli…

– Carlos Ruiz Zafon

Prawdziwym nieszczęściem jest być człowiekiem żyjącym, bardziej zapomnianym niż zmarli.

– Autor nieznany

Śmierć nie jest kresem naszego istnienia, żyjemy w naszych dzieciach i następnych pokoleniach. Albowiem to dalej my a nasze ciała to tylko zwiędłe liście na drzewie życia

— Albert Einstein

Wszystko tak szybko przemija i nim się spostrzeżemy, dobiliśmy już do kresu życia...

- Rupert Mayer

Nie żyjemy, aby umierać... ale umieramy, aby żyć wiecznie

— Michael Buchberger

Zobacz w galerii zdjęć najpopularniejsze tradycje na świecie związane z Dniem Wszystkich Świętych i Zaduszkami!